Η ΟΙΚΟΑΝΑΠΤΥΞΗ ΩΣ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΗ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΚΡΙΣΗ
Κ. Λαντίτσου
Τομέας Συγκοινωνιακά Έργα και Μεταφορές, Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών, Πολυτεχνική Σχολή, ΔΠΘ, 67100, Ξάνθη
Email: Klantits@civil.duth.gr
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Η σημερινή οικονομική κρίση είναι σύμπτωμα μιας ασθένειας που είναι η διεθνής πολιτικοκοινωνική κρίση, η πολιτιστική κρίση αξιών.
Η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση συνδέεται με την αντίστοιχη περιβαλλοντική κρίση.
Είναι η εποχή που πρέπει να επανεξετάσουμε την έννοια και το περιεχόμενο του σημερινού μοντέλου ανάπτυξης και να υιοθετήσουμε δυναμικά τη βιώσιμη ανάπτυξη ή οικοανάπτυξη.
Οικοανάπτυξη, είναι η ανάπτυξη όταν αυτή σε δεδομένο χωροχρονικό πλαίσιο διαχειρίζεται τους φυσικούς πόρους σύμφωνα με τους όρους που η φύση καθορίζει (όταν χράται και δεν καταχράται) αναπτύσσοντας μια στρατηγική σε συνάρτηση με τον πολιτισμό, την παράδοση της κάθε χώρας και τις εσωτερικές ηθικές αξίες. Η οικοανάπτυξη εισάγει στο περιεχόμενο κάθε παραγωγικής και πολιτιστικής δραστηριότητας του ανθρώπου νέες παραμέτρους σε σχέση με το σεβασμό στους νόμους της φύσης και τις πραγματικές ανάγκες του ανθρώπου, πνευματικές, κοινωνικές, υλικές. Σ’ έναν οικολογικό μετασχηματισμό των τομέων παραγωγής και το σχεδιασμό και οργάνωσή τους στο χώρο χρειάζονται ενεργοί πολίτες που μέσα από την αυτοοργάνωσή τους θα πυροδοτήσουν την αλλαγή αυτή. Ο ρόλος των ειδικών επιστημόνων (περιβαντολόγοι, χωροτάκτες, πολεοδόμοι κ.α.) είναι σημαντικότατος σε μία τέτοια αλλαγή.
Λέξεις κλειδιά: οικοανάπτυξη, οικολογικός μετασχηματισμός τομέων παραγωγής.
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η σημερινή οικονομική κρίση είναι άμεσα συνδεδεμένη με την περιβαλλοντική. Η πραγματική κρίση είναι η διεθνής πολιτιστική κρίση αξιών. Με την εκμετάλλευση της φύσης και του ανθρώπου από το ίδιο τον άνθρωπο, και τη συνεχή αφαίμαξη αναντικατάστατων πρώτων υλών μέχρι εξαντλήσεώς τους, δημιουργήθηκε ένα αρκετά ασταθές οικονομικοκοινωνικό σύστημα. Έτσι, μέσα από το μοντέλο της χωρίς όρια ποσοτικής ανάπτυξης που συνδέθηκε με έναν άκρατο καταναλωτισμό δημιουργήθηκε το χρηματοπιστωτικό χρέος. Η κρίση χρέους απαιτεί την ανάπτυξη. Όμως αυτή «σχεδιάζεται» με τέτοιο τρόπο και μέσα ώστε μια χώρα ν’ αδυνατεί να σβήσει το χρέος και ενώ διασώζονται οι τράπεζες δημιουργούνται συνθήκες φτώχειας, υποβάθμισης και κοινωνικής αναταραχής.
Ίσως η κρίση να είναι μια ευκαιρία να επανεξετασθεί η έννοια της ανάπτυξης και μαζί μ’ αυτή η έννοια του ενεργού πολίτη.
2. ΟΙΚΟΑΝΑΠΤΥΞΗ – ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟΣ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΤΟΜΕΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ
Η οικοανάπτυξη είναι η ορθή στρατηγική για την υπέρβαση της κρίσης. Ως οικοανάπτυξη ορίζεται η ανάπτυξη που περιέχει πρώτιστα την καλλιέργεια του ανθρώπου και των ανθρωπίνων σχέσεων σύμφωνα με τις πολιτιστικές παραδόσεις του κάθε χώρου. Η ανάπτυξη των σχέσεων παραγωγής ορίζεται μέσα στα πλαίσια της φέρουσας ικανότητας του οικοσυστήματος, σύμφωνα με τους νόμους της φύσης.
Κάθε περιοχή ενταγμένη σ’ ένα ευρύτερο σχέδιο θα πρέπει να στοχεύει από τη μία στη θεραπεία των υπαρχόντων οικολογικών καταστροφών και των αιτίων που τις προκάλεσαν και από την άλλη να θέσουν τις βάσεις για μια αυτοδύναμη τοπική ανάπτυξη με σεβασμό στους όρους που θέτει η φύση. Σε μια τέτοια διαδικασία τα προβλήματα των δραστηριοτήτων των τομέων παραγωγής επιλύονται με την σταδιακή εφαρμογή της οικολογικής αντίληψης.
Ξεκινώντας από τον πρωτογενή τομέα, στο θέμα της γεωργίας το πρόβλημα της οικολογικής αναδιάρθρωσης των καλλιεργειών είναι επιτακτικό για την ανάπτυξη του βασικού αυτού κλάδου της εθνικής οικονομίας. Η αναδιάρθρωση πρέπει να συνδυαστεί με την εφαρμογή οικολογικών μεθόδων καλλιέργειας και ανάπτυξης των φυτών, με τις εσωτερικές ανάγκες της χώρας (διατροφική αυτάρκεια του πληθυσμού και πρώτες ύλες για τη βιομηχανία τροφίμων) με δυνατότητες εξαγωγής πρότυπων οικολογικών προϊόντων. Η δημιουργία επαρκών γεωργικών βιοτεχνιών και βιομηχανιών θα συνεισφέρει θετικά στην αγροτική εθνική οικονομία ενώ θα αξιοποιηθεί η εργατική δύναμη στην ύπαιθρο. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η χρήση έξυπνων καλλιεργειών όπως ελαιοκαλλιέργειες σε αναβαθμίδες, φρυγανική βλάστηση με αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά, κ.α.
Σημαντική είναι η αρμονική εναλλακτική συνύπαρξη γεωργίας – κτηνοτροφίας. Τα απορρίμματα των ζώων μπορεί να χρησιμεύσουν ενίοτε και ως λίπασμα ενώ η ελεύθερη βόσκηση των ζώων σε επιλεγμένους χώρους θα δώσει υγιή κτηνοτροφία και θα σταματήσει η χρήση εισαγόμενων ζωοτροφών. Σήμερα χρειάζεται ν’ αλλάξουν τα πρότυπα διατροφής για λόγους υγείας και άλλους με προτίμηση στις παραδοσιακές διατροφικές συνήθειες (κυρίως φρούτα, χόρτα, όσπρια, ψάρια) και να χαραχθεί κτηνοτροφική πολιτική με ενσωμάτωση της οικολογικής αντίληψης. Η Ελλάδα έχει τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη υγιούς κτηνοτροφίας και τη δημιουργία βιοτεχνιών και βιομηχανιών για την τοπική αξιοποίηση κτηνοτροφικών προϊόντων υψηλής ποιότητας. Η οικολογική κτηνοτροφία θα συμβάλλει στη συγκράτηση του πληθυσμού στις ορεινές περιοχές. Επίσης, στην Ελλάδα που συνδέεται στενά με την θάλασσα η αλιευτική πολιτική πρέπει να στοχεύει στην τροφική αυτάρκεια των Ελλήνων, στην ανάπτυξη των αλιευτικών πόρων με αποφυγή υποβάθμισης τόσο των αλιευτικών πηγών όσο και του περιβάλλοντος.
Όσον αφορά τα δάση όλοι γνωρίζουμε τη μεγάλη προσφορά τους στην οικολογική ισορροπία του φυσικού περιβάλλοντος δρώντας ως ένα τεράστιο φίλτρο. Μια οικολογική διαχείρισή τους θ’ αυξήσει την οικονομία των γύρω περιοχών.
Στον δευτερογενή τομέα οι βιοτεχνίες και οι μικρομεσαίες βιομηχανίες πρέπει να στηρίζουν την τοπική παραγωγή συσκευάζοντας προϊόντα υψηλής ποιότητας. Η αυτοδύναμη τοπική ανάπτυξη θα μειώσει κατά πολύ και τις μετακινήσεις με θετικές συνέπειες και στην υγεία των παγκόσμιου οικοσυστήματος και στην υγεία των ανθρώπων. Σε χωροταξικό επίπεδο είναι απαραίτητη η στροφή στις αειφόρες μεταφορές (πλοίο και τρένο) ενώ σε πολεοδομικό η οργάνωση του χώρου σε οικονομικοκοινωνικά αυτοδύναμες γειτονιές, η χρήση δημόσιων μέσων μεταφοράς, η χρήση ποδηλάτων αλλά και η δημιουργία πεζοδρόμων δίνουν νέες κατευθύνσεις στην πολιτική των μεταφορών.
Στον τουρισμό, οι φυσικές και πολιτιστικές αξίες αντιμετωπίζονται ως τουριστικοί πόροι. Η καταστροφή του πόρου καταστρέφει τον ίδιο τον τουρισμό ενώ η φροντίδα για το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον είναι μια βασική όψη της ίδιας της ανάπτυξης.
Σήμερα, ο οικοτουρισμός συμβάλλει θετικά στα έσοδα διαφόρων περιοχών, κάποιες από τις οποίες αναζητούν ευκαιρίες ανάπτυξης.
Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δοθεί στο σχεδιασμό και την ανάπτυξη προγραμμάτων καθώς και στη συνεχή ενίσχυση και πριμοδότηση καινοτομικών πρωτοβουλιών, που συμβάλλουν στη συνεχή ανατροφοδότηση της αειφορικής τουριστικής ανάπτυξης. Ο οικοτουρισμός συνδέεται με τις άλλες τοπικές αναπτυξιακές δραστηριότητες της κάθε τουριστικής περιοχής με στόχο την αυτοδύναμη τοπική ανάπτυξη. Βοηθάει την ανάδειξη και αξιοποίηση του τοπικού πολιτιστικού και φυσικού πλούτου υποβοηθώντας στην καλλιέργεια του ανθρώπου, τις σωστές ανθρώπινες σχέσεις καθώς και το σεβασμό προς τη φύση. Ο ελληνικός χώρος έχει όλα τα συγκριτικά πλεονεκτήματα ιστορία, πολιτισμό, φύση, παραδοσιακούς ιστορικούς οικισμούς, ανθρώπους με καρδιά και αίσθημα φιλοξενίας προς τους ξένους, ήθη, έθιμα για την ανάπτυξη μιας πολύπλευρης οικοτουριστικής ανάπτυξης.
Για μια οικολογική ενεργειακή πολιτική η εξοικονόμηση ενέργειας, η αύξηση της αποδοτικότητας και η χρήση ήπιων μορφών ενέργειας είναι ο ζητούμενος συνδυασμός.
Η Ελλάδα έχει δυνατότητες για χρήση της ηλιακής ενέργειας, φωτοβολταϊκών, γεωθερμικής, αιολικής ενέργειας και βιομάζας. Η ευρύτερη διάδοση ήπιων μορφών ενέργειας σε συνδυασμό με την εξοικονόμηση ενέργειας με νέες αποδοτικότερες συσκευές και μεθόδους, ανακουφίζει αισθητά τις περιβαλλοντικές πιέσεις από τη χρήση της ενέργειας.
Στον τομέα της κατοικίας η εφαρμογή αρχών βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής, και σε επίπεδο πόλης, ο καλύτερος πολεοδομικός σχεδιασμός, σύμφωνα με βιοκλιματικές παραμέτρους, είναι λύσεις ακόμη πιο δυναμικές. Προς αυτή την κατεύθυνση χρειάζονται και αντίστοιχες νομοθετικές ρυθμίσεις.
Συγκεκριμένα, στις ήδη υπάρχουσες κατοικίες μπορούν να ληφθούν μέτρα για μείωση της κατανάλωσης ενέργειας ενώ στις νέες να υπάρξει σχεδιασμός με χρήση παθητικών ηλιακών συστημάτων. Οι πόλεις πρέπει να κτίζονται με τρόπο ώστε να ευνοούν την εφαρμογή των αρχών της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής και πολεοδομίας (ελεύθεροι χώροι πρασίνου, χάραξη δρόμων που ευνοούν τον εξαερισμό της πόλης και μια σειρά ακόμη οικολογικών μέτρων).
Βασικό στοιχείο για την οικολογική αναδιάρθρωση της πόλης είναι η δημιουργία οικονομικοκοινωνικά αυτοδύναμων γειτονιών. Σε επίπεδο γειτονιάς πρέπει να ικανοποιούνται όλες οι οικονομικοκοινωνικοπολιτιστικές ανάγκες του ανθρώπου (πολυδύναμα ιατρεία, χώροι πολιτιστικών εκδηλώσεων, βιβλιοθήκες, αθλητικές εγκαταστάσεις, δίκτυα ελεύθερων χώρων, αυτοδιαχειριζόμενα εστιατόρια, παιδικές χαρές κ.α.). Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δοθεί στην πλήρη κάλυψη βασικών αναγκών ευπαθών οικονομικοκοινωνικά ομάδων. Η γειτονιά πρέπει να λειτουργήσει ως το μικρότερο κύτταρο για έναν οικολογικό μετασχηματισμό της κοινωνίας.
Στο θέμα της παιδείας η κάθε χώρα θα πρέπει να έχει στόχο τη δημιουργία ενεργών πολιτών. Η παιδεία πρέπει να κατευθύνει την κοινωνία προς τις νέες αξίες όπως, ο σεβασμός προς τη ζωή και τη φύση, η λιτότητα και η φειδώ στην χρήση των φυσικών πόρων, η ειρήνη και η δικαιοσύνη στις σχέσεις των λαών και των ανθρώπων, η ποιότητα ζωής κλπ.
Η κάθε χώρα πρέπει ν’ αναπτύξει και να εξελίξει τον δικό της πολιτισμό.
Ειδικά, ο Ελληνισμός είναι μια βαρύτατη κληρονομιά αυθεντικής ζωής. Διδάσκει τη γνήσια δημοκρατία, όπως αυτή αναπτύχθηκε και βιώθηκε από την ελληνική παράδοση, τη γνήσια δημιουργία, την προτεραιότητα στον άνθρωπο, την κοινοτική οργάνωση στο χώρο. Τα ιστορικά μνημεία της αρχαίας Ελλάδας, της βυζαντινής περιόδου και οι παραδοσιακοί οικισμοί της νεότερης Ελλάδας γίνονται χώροι προσέλκυσης ξένων τουριστών. Οι παραδοσιακές τέχνες, τα ήθη και τα έθιμα με τις ποικίλες τοπικές ετερότητες είναι στοιχεία αυτού του πολιτισμού που πρέπει να αξιοποιούνται και να προβάλλονται. Οι Έλληνες οφείλουν να αναδείξουν την πολιτιστική τους ταυτότητα και να την προβάλλουν δυναμικά στον διεθνή χώρο .
3. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Ο προσανατολισμός, σύμφωνα με τον οποίο θα πραγματοποιηθεί η έξοδος από την κρίση, είναι το βασικό ζητούμενο. Εξαρτάται από τις πολιτικές, τεχνολογικές, πολιτιστικές επιλογές που γίνονται σήμερα. Ο προσδιορισμός του τρόπου ζωής, του είδους και του περιεχομένου των σχέσεων που ο άνθρωπος πρέπει να αναπτύξει με το περιβάλλον του, το είδος και το περιεχόμενο των διαφόρων παραγωγικών και πολιτιστικών δραστηριοτήτων που αναπτύσσει στον χώρο γύρω του, είναι από τα θεμελιακά ζητούμενα.
Οι διαπιστώσεις για τις οικολογικές καταστροφές που προκλήθηκαν από τη μέχρι τώρα πολιτική της ανάπτυξης, οδηγεί στην αναγκαιότητα του επαναπροσανατολισμού της σύμφωνα με τα νέα επιστημονικά δεδομένα που βασίζονται στην οικολογική αντίληψη.
Η δομή του χώρου και του φυσικού περιβάλλοντος είναι ουσιαστικό και καθοριστικό στοιχείο για το χαρακτήρα της ανάπτυξης, που πρέπει να ενσωματώνεται σ’ όλα τα επίπεδα αποφάσεων. Η άλλη καθοδηγητική διάσταση αυτής της ανάπτυξης είναι ο πολιτισμός, η παράδοση και οι εσωτερικές ηθικές αξίες. Έτσι λοιπόν, οι νόμοι της φύσης και ο πολιτισμός της κάθε χώρας δίνουν ένα «νέο» περιεχόμενο στην ανάπτυξη, αυτό της οικοανάπτυξης, μιας ανάπτυξης για την έξοδό μας από την σημερινή κρίση.
4. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Λαντίτσου Κ., 1998. Οικολογικές Παράμετροι στην Ανάπτυξη και το Σχεδιασμό του Χώρου – Η περίπτωση της Ελλάδας. Διδακτορική Διατριβή. Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης. Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών. Τομέας Συγκοινωνιακών Έργων και Μεταφορών. Ξάνθη.
Μοδινός Μ. και Ευθυμιόπουλος, επιμέλεια, 2003. Οι Δρόμοι της Αειφορίας. Διεπιστημονικό Ινστιτούτο Περιβαλλοντικών Ερευνών (ΔΙΠΕ). Εκδόσεις «Ελληνικά Γράμματα».
Μοδινός Μ. και Ευθυμιόπουλος Η., επιμέλεια, 2000. Η Βιώσιμη Πόλη. Διεπιστημονικό Ινστιτούτο Περιβαλλοντικών Ερευνών (ΔΙΠΕ). Εκδόσεις «Στοχαστής».
Μπεριάτος Η., 1999. Στρατηγικός Χωροταξικός Σχεδιασμός. Χωροταξία IV. Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης. Βόλος.
