Το μάθημα είναι ενταγμένο στη σειρά υποχρεωτικών μαθημάτων κορμού που διδάσκονται στο τμήμα Αρχιτεκτόνων του ΔΠΘ. Εξετάζει θέματα, που αφορούν στα μέσα προγραμματισμού και τη σύνθεση του αστικού χώρου.
Το αντικείμενο του μαθήματος αφορά στον δημόσιο αστικό χώρο και στην ανάπτυξη των ικανοτήτων του φοιτητή, σε ζητήματα θεωρίας και σχεδιασμού.Εστιάζει στην επίτευξη μιας πληρέστερης κατανόησης, των παραμέτρων που συγκροτούν και διαμορφώνουν τον αστικό χώρο, προκειμένου να επιτευχθεί από τον φοιτητή, ένας κατά το δυνατόν ”ενσυνείδητος” προγραμματισμός καθώς και η συνθετική έκφρασή του στο δημόσιο χώρο.
Η περιοχή μελέτης βρίσκεται κοντά στο κέντρο της Καβάλας, αποτελεί το νότιο θαλάσσιο όριο της πόλης και σημείο του αστικού ιστού με σημαντικές ιδιαιτερότητες. Πιο συγκεκριμένα, το φετινό θέμα συντάσσεται και οργανώνεται στο χώρο που διαμορφώνουν μέρος των λιμενικών εγκαταστάσεων. Η σημερινή κατάσταση της περιοχής χαρακτηρίζεται από έλλειψη σχεδιασμού και οργάνωσης χώρου. Κτίρια που περιλαμβάνονται σήμερα στην περιοχή μελέτης ανήκουν στις εγκαταστάσεις λιμένα, κυρίως αποτελούν βοηθητικά κτίσματα και αποθηκευτικούς χώρους, καθώς και ένα νέο μικρό επιβατικό σταθμό. Οι μεγάλες πλατφόρμες από μπετόν χαρακτηρίζονται από έλλειψη δημόσιων δραστηριοτήτων, παρόλο που βρίσκονται σε τόσο κεντρικό σημείο του ιστού της πόλης.Στο συνθετικό θέμα του μαθήματος προτείνεται η μετεγκατάσταση των παραπάνω χρήσεων από το χώρο μελέτης και η απελευθέρωση του χώρου αυτού από λιμενικές χρήσεις και βοηθητικά κτιριακά κελύφη, ώστε να ανασχεδιαστεί πλήρως ως ενιαίος υπαίθριος χώρος, με στόχο τη μετατροπή του σε ένα περιβάλλον πολιτιστικών δρώμενων, αναψυχής, ήπιων αθλητικών δραστηριοτήτων, περιπάτου και χαλάρωσης.
Εξαίρεση αποτελεί το μεγάλο επίμηκες κτίριο στο μέτωπο των λιμενικών εγκαταστάσεων στο οποίο καλούνται οι ομάδες των φοιτητών να παρέμβουν. Οι φοιτητές διατηρούν στα πλαίσια του θέματος το κέλυφος του μεγάλου κτιρίου αποθηκών /γραφείων αποκαλύπτοντας ή ανατρέποντας μέρος των βασικών δομικών στοιχείων του και μετατρέποντάς το σε μεγάλες πλατφόρμες αστικού εδάφους με πολλαπλές χρήσεις στα όρια της "κτιριακότητας". Μέσα από τις προτεινόμενες παρεμβάσεις οι φοιτητές διαπραγματεύονται με την έννοια του δημόσιου χώρου σε σχέση με την κτιριακή κατασκευή προτείνοντας εναλλασσόμενες (κλειστές- ανοικτές) περιοχές πολιτιστικών δραστηριοτήτων και εκθέσεων καθώς και την δημιουργία ενός νέου τύπου αστικής πλατείας σε διαφορετική υπερυψωμένη στάθμη από το έδαφος.Η περιοχή μελέτης επομένως θα αποτελέσει συνολικά ένα είδος "πλατφόρμας" για την εισαγωγή κατασκευών και διαμορφώσεων, με κύριο σκοπό την αξιοποίηση του χώρου και την ενσωμάτωσή του στο δίκτυο περιπάτου, πολιτιστικών δραστηριοτήτων και αναψυχής της πόλης. Στο πλαίσιο αυτό, ως βασικό ζητούμενο του θέματος τίθεται η αποκατάσταση της σχέσης της πόλης με τη θάλασσα, η οπτική και λειτουργική σύνδεση της συγκεκριμένης της περιοχής μελέτης με τον αστικό ιστό, καθώς και η απόδοση μιας νέας ταυτότητας δημόσιου χώρου στα αδιαμόρφωτα τμήματά της περιοχής.
Συνθετικό θέμα
Μετασχηματισμοί του αστικού τοπίου – ανασχεδιασμός των παλαιών λιμενικών εγκαταστάσεων στη «χερσόνησο της Παναγίας» σε χώρο πολιτιστικών δραστηριοτήτων, αναψυχής, ήπιων αθλητικών δραστηριοτήτων και χαλάρωσης.
Η περιοχή μελέτης βρίσκεται κοντά στο κέντρο της Καβάλας, αποτελεί το νότιο θαλάσσιο όριο της πόλης και σημείο του αστικού ιστού με σημαντικές γεωγραφικές και ιστορικές ιδιαιτερότητες.Πιο συγκεκριμένα, το φετινό θέμα συντάσσεται και οργανώνεται στο χώρο που διαμορφώνουν μέρος των λιμενικών εγκαταστάσεων.Το λιμάνι που ίδρυσαν οι Θάσιοι στα τέλη 7 ου π.χ. αιώνα ήταν ένας φυσικός όρμος στις δυτικές ακτές της χερσονήσου της Παναγίας, που σήμερα έχει εξαφανισθεί κάτω από επιχώσεις. Το λιμάνι κράτησε ανοικτούς τους δρόμους με όλο τον Ελληνικό κόσμο του Αιγαίου και της Μ. Ασίας μέσω των οποίων έφθαναν στην πόλη όχι μόνο εμπορεύματα, αλλά και τα πνευματικά μηνύματα που περιέχονται στον Ελληνικό κόσμο και την Ανατολή.Το 1920 η Καβάλα αποκτά Λιμενική Επιτροπή με σκοπό την κατασκευή του λιμανιού. Τα εγκαίνια έκανε ο Ελευθέριος Βενιζέλος τον Νοέμβριο του 1929, οι όμως εργασίες ολοκληρώθηκαν το 1950.Σημαντική ιδιαιτερότητα της περιοχής αποτελεί η χερσόνησος της Παναγίας, του ιστορικού κέντρου της Καβάλας με ποικίλα ιστορικά κτίρια, όπως το Ιμαρέτ (1817-1821), συγκρότημα της όψιμης αρχιτεκτονικής της οθωματικής περιόδου, το οποίο λειτουργεί ως ξενοδοχείο τα τελευταία χρόνια και δεσπόζει στο βράχο.
Η σημερινή κατάσταση της περιοχής μελέτης χαρακτηρίζεται από έλλειψη σχεδιασμού και οργάνωσης χώρου. Χαρακτηριστικά κτίρια που περιλαμβάνονται ανήκουν στις εγκαταστάσεις λιμένα, κυρίως αποτελούν βοηθητικά κτίσματα και αποθηκευτικούς χώρους, καθώς και ένα νέο μικρό επιβατικό σταθμό. Οι μεγάλες πλατφόρμες από μπετόν χαρακτηρίζονται από έλλειψη δημόσιων δραστηριοτήτων, παρόλο που βρίσκονται σε τόσο κεντρικό σημείο του ιστού της πόλης. Σε γενικότερες γραμμές σε καμία περίπτωση δεν αναδεικνύονται τα σημαντικά πλεονεκτήματά που μπορεί να αποκτήσει η περιοχή, μέσω του ανασχεδιασμού της, ως χώρος περιπάτου, στάσης,ένταξης πολιτιστικών και ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων και προβολής της ιδιαίτερης φυσιογνωμίας και ιστορίας της πόλης.
Μεγάλο τμήμα της περιοχής λειτουργεί ως υπαίθριος χώρος στάθμευσης.Στόχοι και αντικείμενο του συνθετικού θέματοςΣτο θέμα του μαθήματος προτείνεται η μετεγκατάσταση των παραπάνω χρήσεων από το χώρο μελέτης και η πλήρης απελευθέρωση του χώρου αυτού από λιμενικές χρήσεις και βοηθητικά κτιριακά κελύφη, ώστε να ανασχεδιαστεί πλήρως ως ενιαίος υπαίθριος χώρος, με στόχο τη μετατροπή του σε ένα περιβάλλον πολιτιστικών δρώμενων αναψυχής, ήπιων αθλητικών δραστηριοτήτων, περιπάτου και χαλάρωσης. Η περιοχή μελέτης επομένως θα αποτελέσει ένα είδος “πλατφόρμας” για την εισαγωγή κατασκευών και διαμορφώσεων, με κύριο σκοπό την αξιοποίηση του χώρου και την ενσωμάτωσή του στο δίκτυο περιπάτου, πολιτιστικών δραστηριοτήτων και αναψυχής της πόλης. Στο πλαίσιο αυτό, ως βασικό ζητούμενο του θέματος τίθεται η αποκατάσταση της σχέσης της πόλης με τη θάλασσα, η οπτική και λειτουργική σύνδεση της συγκεκριμένης της περιοχής μελέτης με τον ευρύτερο αστικό ιστό, καθώς και η απόδοση μιας νέας ταυτότητας δημόσιου χώρου στα αδιαμόρφωτα τμήματά της περιοχής.
Φάσεις του σχεδιασμού (αναλυτικά)
Α’ φάση: Περιλαμβάνει σύντομη ανάλυση της ευρύτερης περιοχής και της περιοχής μελέτης. Οι φοιτητές θα πρέπει να προβληματισθούν για τον τρόπο αποκατάστασης της προβληματικής σχέσης της πόλης με τη θάλασσα και κατά δεύτερον για τη λειτουργική σύνδεση της περιοχής με την παράκτια ζώνη και για την ευρύτερη ένταξη της στον υφιστάμενο αστικό ιστό. Επιπλέον για τα προβλήματα περιβάλλοντος και αλλοίωσης του τοπίου που έχουν προκύψει από τους αστικούς μετασχηματισμούς των τελευταίων δεκαετιών.Οι συνθετικές δυνατότητες που δίνει το θέμα για το σχεδιασμό είναι ιδιαίτερα αυξημένες. Γι’ αυτό είναι σημαντικό η κάθε ομάδα να προσδιορίσει τη δική της πρόταση για τη περιοχή, χωρίς φυσικά να παραγνωρίζονται οι δεσμεύσεις και οι δυνατότητες της συγκεκριμένης περιοχής που δίνεται για μελέτη.Οι ιδέες θα πρέπει να αποκτήσουν σταδιακά προγραμματική μορφή και σχεδιαστική έκφραση μέσα από τα ζητούμενα του θέματος.
Πιο συγκεκριμένα σε αυτή τη φάση ζητούνται:
α) Κριτική ανάλυση της ευρύτερης περιοχής μελέτης: αναγνώριση τηςμορφής και του τρόπου συγκρότησης του αστικού ιστού (δομημένο – αδόμητο),πράσινο, δημόσιοι χώροι, δραστηριότητες στον ιστό της πόλης, τάσεις ανάπτυξης.
β) Προγραμματισμός της νέας αστικής παρέμβασης. Επαναπροσδιορισμοί των ορίων μέσω συνθετικών προτάσεων, για το θαλάσσιο μέτωπο και τις συνδέσεις με τον αστικό ιστό. Στην πρώτη φάση δίνεται έμφαση στις κλίμακες 1:500 και 1:200
Β’ φάση(Σύνθεση αστικού Χώρου) : Αφορά στην ολοκλήρωση του σχεδιασμού σε επίπεδο οργάνωσης δραστηριοτήτων καθώς και σχεδιασμού του παράκτιου υπαίθριου χώρου για το σύνολο της περιοχής παρέμβασης. Οι επιμέρους κλίμακες επεξεργασίας εκτός από τα συνοδευτικά σκίτσα, σκαριφήματα κλπ αρχικά θα φθάσουν από την 1:200 μέχρι την 1:50.
Επιπλέον τα σχέδια θα συνοδεύονται από σκίτσα και λεπτομέρειες που είναι ελεύθερες σε κλίμακα και προσδιορίζονται με βάση τις ανάγκες παρουσίασης των επιμέρους ιδεών για τον αστικό εξοπλισμό, τον σχεδιασμό φυσικών και τεχνητών διαμορφώσεων, καθιστικών και λοιπών λειτουργικών χώρων, όπως περιγράφονται στη συνέχεια, σχεδιασμό φυτεύσεων, υδάτινων στοιχείων κλπ.Στην περιοχή μελέτης που υποδεικνύεται ως περιοχή συνθετικής παρέμβασης στον αστικό χώρο ζητούνται να σχεδιαστούν τα εξής :
- Προτάσεις αποκατάστασης του τοπίου, οπτικές και λειτουργικές συνδέσεις με τον παραδοσιακό οικισμό της Παναγίας.
- Υπαίθριες διαμορφώσεις στις υπάρχουσες πλατφόρμες των λιμενικών εγκαταστάσεων (Σχεδιασμός φυσικού χώρου, επιπέδων διαδρομών, καθιστικών και επιφανειών με σκληρά υλικά) κλ. 1:500 – 1:200
-Παρεμβάσεις ανασχεδιασμού στο μεγάλο επίμηκες κτίριο στο μέτωπο των λιμενικών εγκαταστάσεων στο οποίο καλούνται οι ομάδες των φοιτητών να εισάγουν νέες δραστηριότητες. Οι φοιτητές διατηρούν στα πλαίσια του θέματος μέρος του κελύφους του μεγάλου κτιρίου αποθηκών /γραφείων αποκαλύπτοντας ή ανατρέποντας τμήματα των βασικών δομικών στοιχείων του και μετατρέποντάς το σε μεγάλες πλατφόρμες αστικού εδάφους με πολλαπλές χρήσεις στα όρια της "κτιριακότητας". Μέσα από τις προτεινόμενες παρεμβάσεις οι φοιτητές διαπραγματεύονται με την έννοια του δημόσιου χώρου σε σχέση με την κτιριακή κατασκευή προτείνοντας εναλλασσόμενες(κλειστές-ανοικτές) περιοχές πολιτιστικών δραστηριοτήτων και εκθέσεων καθώς και την δημιουργία ενός νέου τύπου αστικής πλατείας σε διαφορετική υπερυψωμένη στάθμη από το έδαφος.
- Υπαίθριες αμφιθεατρικές διαμορφώσεις χωρητικότητας 50-100 ατόμων (ελαφρά κατασκευή) κατά το δυνατόν ενταγμένες στις ευρύτερες διαμορφώσεις
- Δύο μικρά υπαίθρια γήπεδα Basket (χωρίς κερκίδες) καθώς και αποδυτήρια και χώροι υγιεινής για τα δύο παραπάνω γήπεδα (επισημάνεται ότι αφορούν εγκαταστάσεις αθλοπαιδιών με ήπιο χαρακτήρα σε τοπικό επίπεδο)
- Μια ή περισσότερες περιοχές παιχνιδιού (ηλικίες 6-12 ετών)
- Μικρές (έως 50 μ²) πλωτές εξέδρες ή προβλήτες ελαφράς κατασκευής που έχουν τη δυνατότητα να φιλοξενήσουν δραστηριότητες παιχνιδιού, σε σχέση με το νερό και χώρους καθιστικών.
- Ένας υπαίθριος χώρος στάθμευσης, έως 50 θέσεις (χωροθέτηση προτεινόμενη από τους φοιτητές)
- Σχέδια πρόσβασης σε όλους τους παραπάνω χώρους για άτομα με ειδικές ανάγκες (ΑΜΕΑ) κλ.: 1:500 – 1:200 με επιμέρους λεπτομέρειες ελεύθερης κλίμακας
- Αστικός εξοπλισμός (καθιστικά , φωτισμός, στοιχεία νερού) με επιμέρους λεπτομέρειες και σκίτσα ελεύθερης κλίμακας που επεξηγούν τον προτεινόμενο σχεδιασμό
- Σχέδια φυτεύσεων(χωροθέτηση και προτεινόμενα είδη)
- Προσδιορισμός υλικών επιφανειακής κάλυψης (μαλακά, σκληρά υλικά)
Ο σχεδιασμός ζητείται κατά το δυνατό να αποτελείται από προτάσεις φιλικές προς το περιβάλλον και τον χαρακτήρα του υφιστάμενου τοπίου
