Ασφάλεια Συστημάτων και Διαχείριση Κινδύνων (ΔΛΠΕ-5)

Διδάσκοντες: Παναγιώτης Μαρχαβίλας - Ιωάννης Δόκας

e-mails: marhavil@pme.duth.gr, idokas@civil.duth.gr

Το συγκεκριμένο μάθημα, εντάσσεται στα μαθήματα ειδίκευσης, σύμφωνα με το πρόγραμμα σπουδών, ενώ παράλληλα καθίσταται σημαντικό για τις έννοιες του κινδύνου (risk), της βλάβης (hazard), της ασφάλειας (safety), καθώς και της διαχείρισης της επικινδυνότητας/διακινδύνευσης (risk management), της ανάλυσης και εκτίμησης της επικινδυνότητας (risk analysis & risk assessment) και την λήψη απόφασης (decision making).

Ή ύλη του μαθήματος στοχεύει στην εισαγωγή των σπουδαστών:

• Στις βασικές έννοιες (i) του κινδύνου (risk), (ii) του σφάλματος (error), (iii) της βλάβης (hazard), (iv) της διαδικασίας εντοπισμού κινδύνων (hazard identification) και (v) της ανάλυσης αξιοπιστίας (reliability analysis), οι οποίες συνδέονται με τα συστήματα και το εργασιακό περιβάλλον, καθώς και
• στις τεχνικές εκτίμησης της επικινδυνότητας (risk assessment techniques) που εκ των πραγμάτων καθίστανται αναγκαίες.

Επιπλέον, στόχο του μαθήματος αποτελεί η κατανόηση από τους σπουδαστές της σημασίας της διαχείρισης των κινδύνων στη σύγχρονη οικονομία και της εστίασης της διοίκησης στη διαχείριση των κινδύνων ως ένα διακριτό επιστημονικό πεδίο.

Λογική του μαθήματος

Ένα από τα επιμέρους ζητήματα που συνδέεται με τη διοίκηση, είναι και η «ασφάλεια συστημάτων και η διαχείριση κινδύνων», καθόσον αποτελεί ένα πλαίσιο ενσωμάτωσης σ’ αυτή, συμβάλλοντας πολλαπλά στην εξέλιξη και ανάπτυξή της. Έτσι, ενώ η διαχείριση των κινδύνων ανέκαθεν είχε ταυτιστεί με την ασφάλεια και ασφάλιση, σήμερα αναγνωρίζεται ότι είναι πολύ ευρύτερη. Είναι γεγονός πως ο σύγχρονος τρόπος οργάνωσης και λειτουργίας της κοινωνίας παράγουν υψηλού μεγέθους και κλίμακας κινδύνους και αυτό όχι μόνο σε επιχειρησιακό επίπεδο, αλλά και σε κάθε πτυχή της ζωής μας.  

          Είναι φανερή λοιπόν η αναγκαιότητα της μεθοδολογικής ανάλυσης των κινδύνων στο πλαίσιο της διαχείρισης συστημάτων και έργων, μέσω της ανάπτυξη μεθόδων και τεχνικών για την αντιμετώπιση τους. Σημαντική είναι άλλωστε και η εδραίωση της αντίληψης πως η διακινδύνευση ή επικινδυνότητα (risk) είναι θεμελιωδώς διαφορετική από την αβεβαιότητα (uncertainty), καθώς στην πρώτη υπάρχει η δυνατότητα μιας μαθηματικής ενσωμάτωσης των πιθανών αποτελεσμάτων της κάθε δυνατής απόφασης. Ουσιαστική είναι λοιπόν, η κατανόηση της φύσης των κινδύνων, λαμβάνοντας υπόψη τόσο τις απειλές όσο και τις ευκαιρίες που υπάρχουν, ενώ οι τρόποι δράσης είναι ένα μίγμα κοινής λογικής, γνώσης και εμπειρίας.

          Επιπλέον, η αποδοχή κάποιου βαθμού επικινδυνότητας, έχει ως αποτέλεσμα, την αποτελεσματικότερη διαχείριση των επιχειρησιακών πόρων, βάσει των βασικών αρχών (key principles) διαχείρισης του ρίσκου/επικινδυνότητας/διακινδύνευσης (risk management), που συνοψίζονται στα εξής:

• η επικινδυνότητα είναι πανταχού παρούσα,
• το ρίσκο μπορεί να αυξηθεί, να μειωθεί, αλλά σπάνια να εξαλειφθεί πλήρως,
• εάν το ρίσκο είναι σε επίπεδο μη-αποδεκτό, πρέπει να ληφθούν δραστικά μέτρα για την εξάλειψή του ή τουλάχιστον για την υποβάθμισή του σε χαμηλό (ασφαλές) επίπεδο,
• εάν το ρίσκο βρίσκεται σε ανεκτά επίπεδα, ήτοι στην καλουμένη, επιστημονικά, ως περιοχή ALARP (As Low As Reasonably Practicable), τότε δύναται να λαμβάνεται υπόψη το οικονομικό κόστος, προκειμένου η επιχείρηση να κρίνει, εάν θα προχωρήσει στην λήψη μέτρων για την υποβάθμισή του.

         Από την άλλη πλευρά, η διαχείριση της επικινδυνότητας/διακινδύνευσης (risk management) περιλαμβάνει την ανάλυση, την εκτίμηση (assessment) και την λήψη απόφασης (decision making) με αναφορά στους κινδύνους (risks) οι οποίοι εμπεριέχονται σε μία δραστηριότητα ή συνδέονται με τη λειτουργία ενός συστήματος. Αφετέρου δε, η επιστήμη της ασφάλειας συστημάτων εστιάζει: (α) στα μοντέλα ατυχημάτων, βλαβών ή σφαλμάτων, (β) τις εκτιμήσεις επικινδυνότητας (ποσοτικές και ποιοτικές), (γ) τη αναλυτική διερεύνηση και (δ) την προληπτική διαχείριση και αποτροπή. Περαιτέρω, η έννοια της προστασίας (security) προϋποθέτει τον προσδιορισμό και εντοπισμό των εξωτερικών απειλών ενός συστήματος που γίνονται με κακόβουλη πρόθεση ώστε να το βλάψουν, ενώ η ασφάλεια (safety) προϋποθέτει τον εντοπισμό των απειλών του συστήματος από το περιβάλλον του και των τρωτών σημείων του συστήματος. Επιπλέον η έννοια της αξιοπιστίας (reliability) σχετίζεται με την λειτουργία του συστήματος βάσει προδιαγραφών, ενώ τα τελευταία χρόνια η προσοχή έχει στραφεί, τόσο σε ακαδημαϊκό όσο και σε πρακτικό-εφαρμοσμένο επίπεδο, σε έννοιες και διαδικασίες που αφορούν την ατρωσία των συστημάτων (vulnerability). Στο πλαίσιο του μαθήματος επιχειρείται μία προσέγγιση των ζητημάτων αυτών, στο πλαίσιο της δραστηριότητας ενός Μηχανικού αλλά και εν γένει των δραστηριοτήτων και των προϊόντων, υπηρεσιών και των συστημάτων που μετέρχονται οι επιχειρήσεις. Τα θέματα τα οποία καλύπτονται είναι: Κίνδυνος (risk), σφάλμα (error) και βλάβη (hazard), Στοιχεία της θεωρίας των Πιθανοτήτων, Εντοπισμός κινδύνων (hazard identification), Στοιχεία ανάλυσης αξιοπιστίας (reliability analysis), Κριτήρια αποδοχής του ρίσκου (risk acceptance criteria), Ανάλυση δένδρου αστοχιών ή σφαλμάτων (Fault Tree Analysis), Ανάλυση δένδρου γεγονότων (Event Tree Analysis), Τεχνικές εκτίμησης της επικινδυνότητας (risk assessment techniques), Μελέτη περιπτώσεων (case studies).